Xuất xứ
--------------------------------------------------------------------------------
*Năm 1407, giặc Minh xâm lăng nước ta. Năm 1417, tại núi rừng Lam Sơn,
Thanh Hoá, Lê Lợi phất cờ khởi nghĩa xưng là Bình Định Vương. Trải qua
mười năm kháng chiến vô cùng gian lao và anh dũng, nhân dân ta quét
sạch giặc Minh ra khỏi bờ cõi. Mùa xuân năm 1428 thay lời Lê Lợi, Nguyễn
Trãi thảo "Bình Ngô Đại cáo". Nó là một luận văn chính trị, quân sự,
đồng thời là áng "thiên cổ hùng văn"
Chủ đề
--------------------------------------------------------------------------------
"Bình Ngô đại cáo" khẳng định sức mạnh nhân nghĩa Đại Việt căm thù lên
án tội ác ghê tởm của quân "cuồng Minh", ca ngợi những chiến công oanh
liệt thuở "Bình Ngô", tuyên bố đất nươc Đại Việt bước vào kỷ nguyên mới
độc lập, thái bình bền vững muôn thuở.
Phân tích
--------------------------------------------------------------------------------
1. Đại Việt là một đất nước có truyền thống nhân
nghĩa cao đẹp.
a) Cuộc khởi nghĩa Lam Sơn nêu cao ngọn cờ nhân nghĩa, đem "quân điếu
phạt" để tiêu diệt quân cường bạo, vì độc lập của nước, vì sự yên vui
hạnh phúc của nhân dân:
"Việc nhân nghĩa cốt ở yên dân
Quân điếu phạt trước lo trừ bạo"
b) Nguồn gốc của nhân nghĩa Đại Việt là nền văn
hiến lâu đời. Đâu phải "Nam man" là "man di mọi rợ". Như bọn hoàng đế
phương Bắc thường láo xược phán truyền. Trái lại, Đại Việt là một quốc
gia "vốn xưng nền văn hiễn đã lâu". Nền văn hiến ấp hợp thành bởi các
nhân tố:
- Có núi sông bờ cõi "đã chia", đã " định phận tại Thiên thư".
- Có thuần phong mĩ tục.
- Có nền độc lập vững bền: "Đinh, Lý, Trần bao đời gây nền độc lập",
"hùng cứ một phương".
- Lắm nhân tài hào kiệt.
- Có truyền thống anh hùng chống ngoại xâm, có những trang sử vàng chói
lọi từng làm cho "Lưu Cung thất bại", "Triệu Tiết tiêu vong", "bắt sống
Toa Đô", "giết tươi Ô mã".
2. "Bình Ngô đại cáo" là bản cáo trạng đanh thép,
đầy căm thù tội ác quân "cuồng Minh". Tác giả đứng trên quan điểm nhân
nghĩa mà lên án quân xâm lược.
- Giặc Minh tàn sát dã man nhân dân ta:
"Nướng dân đen trên ngọn lửa hung tàn,
Vùi con đỏ dưới hầm tai vạ"
- Tàn phá môi trường môi sinh, bóc lột vơ vét thậm tệ:
"Bại nhân nghĩa nát cả đất trời,
Nặng thuế khoá sạch không đầm núi"
- Bắt dân ta xuống bể mò ngọc trai, lên rừng bẫy hươu đen... gây ra
bao thảm cảnh. Bọn thái thú, bọn tướng tá Thiên triều như một lũ quỷ
khát máu vô cùng ghê tởm: "Thằng há miệng, đứa nhe răng, máu mỡ bấy no
nê chưa chán!".
Tội ác của giặc Minh chồng chất như núi, đầy mưu mô xảo quyệt "dối trời,
lừa dân... gây binh, kết oán". Một cách nói thâm xưng đầy căm thù, ám
ảnh:
"Dơ bẩn thay, trúc Nam Sơn không ghi hết tội,
Độc ác thay, nước Đông Hải không rửa sạch mùi!
Lẽ nào trời đất dung tha
Ai bảo thần dân chịu được?"
Từ xưa tới nay, chưa có nhà văn nào viết cụ thể mà khái quát tội ác
xâm lược đối với nhân dân ta như Nguyễn Trãi.
3. Nguồn sức mạnh nhân nghĩa Đại Việt:
a. Lãnh tụ nghĩa quân là một anh hung xuất
chúng:
"Quên ăn vì giận, sách lược thao suy xét đã tinh,
Ngẫm trước đến nay, lẽ hưng phế đắn đo càng kỹ.
(...) Thế trận xuất kì, lấy yếu chống mạnh,
Dùng quân mai phục, lấy ít địch nhiều".
b. Sức mạnh của lòng căm thù giặc và tinh thần
đại đoàn kết dân tộc để chiến thắng quân xâm lược:
- “Ngẫm thù lớn há đội trời chung,
Căm giặc nước thề không cùng sống"
- "Nhân dân bốn cõi một nhà, dựng cần trúc ngọn cờ phấp phới,
Tướng sĩ một lòng phụ tử, hoà nước sông chén rượu ngọt ngào".
4. Quá trình phản công và toàn thắng:
a. Nguồn gốc của chiến thắng là sức mạnh nhân
nghĩa:
"Đem đại nghĩa để thắng hung tàn,
Lấy trí nhân để thay cường bạo"
b.Trận đầu thắng lớn, giáng sấm sét vào đầu lũ
xâm lăng:
"Trận Bồ Đằng sấm vang chớp giật,
Miền Trà Lân trúc chẻ tro bay"
c. Giải phóng miền rộng lớn đất nước:
"Thừa thắng ruổi dài, Tây Kinh quân ta chiếm lại,
Tuyển binh tiến đánh, Đông Đô đất cũ thu về".
d. Quân ta càng đánh càng thắng to. Giặc Minh
bị giáng những đòn chí mạng! Máu giặc chảy thành sông thây chết đầy nội.
"Ninh Kiều máu chảy thành sông, tanh trôi vạn dặm
Tụy Động thây chết đầy nội, nhơ để ngàn năm".
e. Viện binh giặc bị tiêu diệt: Liễu Thăng "cụt
đầu", bá tước Lương Minh "đại bại từ vong", thượng thư Lý Khánh cùng kế
tự vẫn, Đô đốc "Thôi Tụ" lê gối dâng tờ tạ tội, thượng thư Hoàng Phúc
"trói tay để tự xin hàng". Cánh quân Vân Nam bị đánh "vỡ mật", quân Mộc
Thạnh "xéo lên nhau để chạy thoát thân". Cảnh tượng chiến trường vô cùng
rùng rợn, thảm đạm:
"Lạng Giang, Lạng Sơn thây chất đầy đường,
Xương Giáng, Bình Than máu hôi đỏ
Suối Lãnh Câu máu chảy trôi chày, nước sông nghẹn ngào tiếng khóc,
Thành Đan Xá thây chất đầy núi cỏ nội đầm đìa máu đen"
f. Giặc Minh bị hoàn toàn thất bại thảm hại.
Viện binh "hai đạo tan tành"; Quân giặc các thành "cởi giáp ra hàng”. Lũ
tướng tá Thiên triều và hàng chục vạn giặc bị bắt làm tù binh, hoặc đầu
hàng đã bị tha tội chết, được đối xử nhân đạo:
"Mã Kì, Phương Chính, cấp cho năm trăm chiếc thuyền, ra đến bể mà vẫn
hồn bay phách lạc.
Vương Thông, Mã Anh, phát cho vài nghìn cỗ ngựa về đến nước mà vẫn tim
đập chân run.”
- Quá trình phản công là một quá trình vươn dậy của cả dân tộc với
sức mạnh vỡ bờ, bất khả chiến thắng. Ngôn ngữ tráng lệ, giọng văn mang
âm điệu anh hùng ca:
" Gươm mài đá, đá núi cũng mòn,
Voi uống nước, nước sông cũng cạn,
Đánh một trận, sạch không kình ngạc,
Đánh hai trận, tan tác chim muông ..."
5. Lời tuyên bố :
- Ngàn năm, vết nhục nhã sạch làu.
- Trời đất, tổ tông khôn thiêng ngầm giúp đỡ... là nguyên nhân chiến
thắng.
- Sự nghiệp "Bình Ngô" là chiến công "oanh liệt ngàn năm"
- Đại Việt bước vào một kỷ nguyên mới: độc lập và thái bình vững chắc:
" Xã tắc từ đây vững bền,
Giang sơn từ đây đổi mới,
... Muôn thưở nền thái bình vững chắc"
Tổng kết
--------------------------------------------------------------------------------
1." Bình Ngô đại cáo" được viết theo thể "cáo"
lối liền ngẫu loại chính luận, dùng cho nhà vua để tuyên bố những vấn đề
trọng đại cho toàn dân biết. " Bình Ngô đại cáo" vừa là một bản tổng
kết cuộc kháng chiến mười năm chống giặc minh vừa là lời tuyên ngôn độc
lập, hoà bình.
2. Lập luận đanh thép, giọng văn hùng hồn, ngôn
ngữ tráng lệ. "Bình Ngô đại cáo" dào dạt tinh thần yêu nước, là áng
"thiên cổ hùng văn" khẳng định sức mạnh nhân nghĩa Đại Việt.
