Dĩ nhiên đã có câu trả lời của các nhà sử học. Ở đây, trong một vị thế
khác, các nhà xã hội học và nhân loại học muốn khảo sát vấn đề sụp đổ
của đế quốc La Mã dưới góc độ "tính văn hóa" để nhìn thấy một đáp án
khác thuộc về những chiều sâu nhân văn.
Vào thời cổ đại, người La Mã thường thực hiện việc hôn nhân theo 4 hình
thức. Một là cướp đoạt; hai là thể nghiệm; ba là cộng thực; và bốn là
mua bán.
Hình thức thứ nhất có tính cưỡng chiếm, xảy ra vào thời nguyên thủy. Khi
nhân khẩu tăng trưởng, hình thức này được chuyển sang dạng thể nghiệm,
tức là nam nữ sống chung một thời, sau đó mới xác định hôn nhân chính
thức. Chỉ cần hai bên chung sống liên tục từ một năm trở lên, gia đình
cô gái sẽ không còn quyền gia trưởng, và cô ta sẽ thuộc quyền của chồng
và gia đình chồng. Thế nào là chung sống liên tục? Người La Mã quan niệm
nếu rời bỏ người chồng trên danh nghĩa 3 ngày 3 đêm, coi như cô gái
phải làm lại từ đầu.
Thứ ba là hình thức hôn nhân cộng thực (cũng gọi là hôn nhân tôn giáo)
được cử hành long trọng và theo những nghi thức phức tạp. Hôn lễ gồm 3
giai đoạn chính: tống thân (đưa dâu), nghinh thân (đón dâu) và cộng thực
(thành thân). Thứ tư là hình thức hôn nhân mua bán. Hình thức này coi
phụ nữ như một thương phẩm: Người đàn ông chỉ cần 5 người làm chứng và
một người phụ trách chiếc cân là có thể mua được vợ. Trước những nhân
chứng, chú rể một tay cầm một vật có giá trị xác định, một tay cầm khối
đồng tuyên bố: "Theo luật pháp La Mã, vật này là sở hữu của tôi, tôi
dùng đồng và chiếc cân để mua lấy". Sau khi đặt đồng lên cân, anh ta
được gia trưởng trao quyền làm chủ người vợ. Đây là hình thức hôn nhân
đơn giản được lưu hành rộng rãi nhất ở La Mã thời đó.
Xã hội La Mã cổ đại tuyệt đối hóa quyền của người chồng. Chồng có thể bỏ
vợ bất kỳ lúc nào. Trái lại, người vợ luôn phải trung thành. Nếu bắt
quả tang vợ ngoại tình, chồng có quyền giết vợ tại chỗ. Thậm chí chỉ cần
nghe dư luận đồn đại vợ mình lăng nhăng, người chồng đã có thể "xử lý".
Đến năm 195 trước Công nguyên, phụ nữ La Mã vùng lên, lập thành đội ngũ
vây kín Viện Nguyên lão, đòi quyền tự do. Từ lúc đó, không khí nghiêm
khắc trong gia đình dần dần không còn nữa và dẫn đến sự phá sản nền đạo
đức cũ. Thời này, mục đích chính của người đàn ông trong việc lập gia
đình là để có của hồi môn. Vì thế chỉ cần người vợ không làm phiền mình,
người chồng có thể cho cô ta tùy ý trong cách sống. Do đó đến khoảng
thế kỷ thứ II trước CN, phụ nữ La Mã dần dà thoát khỏi sự ràng buộc của
gia đình. Hiện tượng ngoại tình và đời sống tình dục của họ cũng phóng
khoáng không thua đàn ông. Trước đấy người phụ nữ không có quyền ly hôn,
nhưng bây giờ họ có thể ly hôn với bất kỳ lý do nào. Đến nỗi một nhà
thơ đương thời đã mỉa mai:
Trong 5 mùa đông
Nàng thay đến 8 chồng
Và tự hào muốn khắc kỳ công lên bia mộ!
Sự lỏng lẻo của gia đình khiến các ông chồng cực kỳ bất mãn. Vì thế
hoàng đế Augustus đã ban bố pháp lệnh: Nếu phát hiện vợ tư thông, người
chồng phải ly hôn, nếu không sẽ bị nghiêm trị. Theo điều luật này, "dâm
phụ" sẽ bị lưu đày đến một hòn đảo không có dấu chân người và không có
quyền tái hôn. Còn "dâm phu" phải lưu đày đến một hòn đảo khác. Thậm chí
đàn ông có vợ dan díu với kỹ nữ chưa đăng ký vẫn bị kết tội. Vì thế, số
kỹ nữ đến đăng ký tăng vọt lên, đến nỗi nhiều danh môn quý phụ cũng xin
đăng ký làm kỹ nữ!
Khởi đầu sự phá sản
Vào thời kỳ cuối của chế độ Cộng hòa, kịch viện và đấu trường phát triển
rộng rãi ở La Mã khiến điều kiện gặp gỡ nam nữ dễ dàng hơn. Ở những sân
khấu ngoài trời, trai gái có thể ngồi lẫn lộn để xem kịch hoặc đấu vật.
Đây là điều kiện thuận lợi để tình yêu nảy nở tự do.
Vào thời viễn cổ, người La Mã ít bàn về văn hóa do họ dồn hết tinh lực
vào chiến tranh. Vì thế họ thích nói về kỷ luật, trách nhiệm, hơn là về
tính văn hóa. Nhưng khi đại đế quốc La Mã kiến lập, người La Mã trở
thành ông chủ của nhiều tài sản kếch xù và các nô lệ, cuộc sống xa hoa
đã làm họ thay đổi. Ý thức về "tính" cũng biến dạng. Để thấy rõ sự
chuyển hóa này, chúng ta có thể khảo sát sự sùng bái các vị thần của
người La Mã. Đầu tiên họ sùng bái những hình tượng lạnh lùng, nghiêm
túc, biểu trưng cho đạo đức trừu tượng có ý nghĩa bảo vệ người La Mã.
Tiêu biểu nhất là nữ thần lửa bếp - người bảo vệ cho sự thịnh vượng quốc
gia và sự bình yên của gia đình. Trong nhiều tác phẩm điêu khắc cổ La
Mã, vị nữ thần này được tạo hình rất đoan trang, tư thế chính trực mặc
dù hoàn toàn khỏa thân.
Để thờ phụng vị nữ thần, người ta lựa chọn 6 trinh nữ từ những gia đình
quyền quý. Từ lúc lên mười, 6 thiếu nữ trên được đưa vào đền để tuyệt
đối hiến thân cho nghi thức thuần túy tôn giáo trong 30 năm. Đạo đức của
những nữ tế nhân được coi là bảo chứng thiêng liêng về sự hưng vượng
của quốc gia.
--------------
Năm 216 trước Công nguyên, đại quân La Mã thất trận. Cho đây là điềm gở,
xuất phát từ sự băng hoại đạo đức của 6 nữ tế nhân, người ta đã cho xử
tử họ. Thế nhưng, sau khi đã chinh phục được những vùng đất rộng lớn,
dân La Mã lại đột nhiên chuyển ra phóng túng và sùng bái tửu thần Hy
Lạp.
Khoảng đầu thế kỷ 2 sau Công Nguyên, người La Mã chuyển sang suy tôn
thần Venus. Đây là vị thần đại diện cho tình yêu và tính dục. Vì thế
cuộc sống tình dục của người La Mã đã trở nên cực kỳ phóng túng.
Thời kỳ này, luật pháp La Mã rất trọng nam khinh nữ. Theo quy định, một
cô gái muốn về nhà chồng phải có của hồi môn là 150 bảng vàng (khoảng 68
kg), và phải nộp cho nhà chồng trong hạn kỳ 3 năm. Chính vì thế, khi gả
con gái út, triết gia Cicero (106 - 45 trước CN) phải tán gia bại sản,
thậm chí phải trù tính kế hoạch ly hôn cho con gái để thu lại của hồi
môn. Để tránh khỏi phí tổn quá lớn, nhiều người La Mã đã chọn cách giết
chết con gái. Và chính luật pháp cũng quy định rằng cha mẹ phải dưỡng
dục tất cả các con trai, nhưng trái lại, chỉ có trách nhiệm nuôi đứa con
gái thứ nhất mà thôi. Điều này dẫn tới tình trạng trai thừa gái thiếu.
Phụ nữ trở thành đối tượng săn lùng ráo riết của đàn ông. Vì thế, hiện
tượng thiếu nữ thất trinh rất phổ biến trong xã hội.
Sau khi La Mã chinh phục thế giới, sự tự do tình dục của phụ nữ cũng
được nới rộng, nhất là đối với các quý phụ. Không gian giao tiếp khoáng
đạt đã phá vỡ nền tảng đạo đức cũ. Người La Mã rất thực tế, họ coi tình
ái là một hoạt động nhục thể, có liên quan mật thiết đến tiền bạc và
không có ý nghĩa gì về tinh thần. Họ tuyệt đối không có kiểu tình yêu
thuần túy tinh khiết của Plato. Xuất phát từ nhận thức bản chất nhục thể
là công cụ của tính ái, và tính giao là hành vi tự nhiên giữa hai giới,
các chàng trai và các cô gái La Mã đã thoải mái hẹn hò và thực hiện ân
ái theo sự tự nguyện đôi bên. Bất kỳ ở đâu, trong phòng, ngoài đồng nội,
nơi hành lang, tự miếu, đấu trường. Nói chung, người La Mã yêu nhau cực
kỳ tự nhiên.
Thời đó, các kỹ nữ trang điểm rất công phu, khêu gợi. Họ thường đứng đón
khách làng chơi dưới những "Fornices" (lầu xanh), vì thế đã nảy sinh
nguồn gốc của động từ fornicity (tính giao). Khi phân tích các di tích
trên cổ thành Pompeii, các nhà nghiên cứu nhận định: "Trong số những chữ
viết và vết khắc thô thiển nơi tường vách và cột trụ hành lang thành
Pompeii, hai từ felicitas và felix, có nghĩa là vui sướng và khoái lạc,
đập vào mắt nhiều nhất".
Khoả thân là mốt của người La Mã cổ đại mà biểu hiện rõ nhất là nhà tắm
công cộng. Với lý do tắm gội, họ thoải mái cởi bỏ trang phục trước mắt
mọi người không chút e ngại. Thậm chí phụ nữ La Mã còn cho phép nam nô
lệ thoa dầu, massage thân thể. Đôi khi họ cũng đồng ý cho những nô lệ
của mình khỏa thân và tiến hành "tính giao". Không phải chỉ khỏa thân
trong gia đình, nơi nhà tắm, người La Mã còn buôn bán nô lệ khỏa thân.
Nói chính xác hơn, khi mua bán nô lệ nơi quảng trường, người La Mã cho
họ thoát y toàn thân để tiện việc lựa chọn. Trong những thành thị lớn ở
La Mã cổ đại, hầu như ngày nào cũng diễn ra cảnh mua bán như thế. Bất kể
ở điều kiện thời tiết nào, người nô lệ da đen bị đem bày bán cũng hoàn
toàn khoả thân. Họ đứng trên một "khán đài chuyển động" để người mua có
thể dễ dàng quan sát, sờ mó, định giá, trả giá.
Số nô lệ ở La Mã rất nhiều. Trong thành phố, cứ khoảng 3 cư dân lại có 1
nô lệ. Con số nô lệ còn cao hơn nhiều lần ở khu vực ngoại thành. Trong
các gia đình La Mã, nam chủ nhân chiếm hữu nô lệ như công cụ lao động;
nữ chủ nhân biến nam nô lệ thành công cụ hưởng lạc. Hình ảnh về sự phóng
túng của tính dục lan tràn khắp xã hội. Trước khi kết hôn, hầu như cô
gái nào cũng đã từng "tận hưởng" với nô lệ của mình.
Đề phòng việc mang thai, phụ nữ quý tộc yêu cầu nô lệ phải chấp nhận một
số hình thức thiến, hoặc thực hành các hình thức giao hoan mà không gây
"hậu quả". Để giữ bí mật cho mình, phụ nữ La Mã còn bắt những nam nô lệ
tình dục phải chịu cảnh bị chọc cho mù mắt.
Những cảnh thoát y vũ kỳ quặc
Tại La Mã cổ đại, thoát y vũ là thú tiêu khiển phổ biến. Cách thoát y
của các cô gái La Mã rất nhẹ nhàng, đôi khi họ chỉ cần di chuyển ngược
chiều, y phục sẽ tự động rơi xuống. Kịch trường La Mã cũng rất phóng
khoáng, có thể diễn bất kỳ tác phẩm khêu gợi nào. Mô thức cố định của
kịch là cảnh bắt quả tang cô gái khỏa thân. Bất kỳ nam hay nữ diễn viên
đều có thể tùy hứng biểu diễn những động tác kích thích dục tính. Tuy
vậy, trong lĩnh vực kịch nghệ, địa vị của nữ diễn viên vẫn rất thấp so
với nam diễn viên, tương tự vị trí của kỹ nữ, gái bán bar ngoài xã hội.
Ngoài việc phóng túng nơi kịch trường, người La Mã cổ đại còn có cách
thể hiện tính dục nơi đấu trường. Ví dụ ở các võ trường giác đấu, khán
giả có thể xem những tay tử tù biểu diễn cảnh thần Athis bị thiến đầy
máu me, hay cảnh thần Mythi thoát y. Khi Cơ đốc giáo bị bức hại, nhiều
nữ tín đồ đã bị ép đến đấu trường biểu diễn. Trước mắt 2 vạn khán giả,
bọ bắt buộc phải thoát y để giác đấu với bò tót...
--------------
Sự phóng túng tính dục của người La Mã được đẩy lên cao điểm qua hình
mẫu một nhân vật trứ danh thời đó: hoàng hậu Theodore. Từ một diễn viên
ca kịch, từng đóng vai khỏa thân, Theodore đã leo lên địa vị quý tộc,
trở thành một nữ hoàng đầy quyền lực và dâm đãng.
Sử gia Procopius (499 - 565), trong cuốn Bí sử, đã viết về người phụ nữ
lừng danh này như sau: "Ở Byzantine có một người tên là Akamas, chuyên
quản lý các động vật ở đấu trường. Mặc dù mạnh như gấu, nhưng đến thời
Anasthatus chấp chính, ông ta đã mắc đột bệnh và qua đời, để lại 3 người
con gái: Komith, Theodore và Anasthania, trong đó cô lớn nhất là Komith
mới lên 7. Người vợ cải giá. Sau khi trưởng thành, cả 3 cô gái đều rất
xinh đẹp, được mẹ cho phép đi biểu diễn trên sân khấu. Do không được
huấn luyện chuyên nghiệp về ca múa, Theodore chỉ có thể dựa vào sắc đẹp
và tuổi trẻ của mình để chinh phục khán giả. Trong nhiều vở kịch, nàng
chấp thuận đóng vai khỏa thân một cách tự nhiên. Từ đó, trong những buổi
yến tiệc sang trọng của các gia đình quyền quý, Theodore đều được mời
tới để vũ thoát y...".
Nhờ sắc đẹp và sự phóng đãng, Theodore nhanh chóng nổi tiếng, và trở
thành tình nhân của hoàng đế Byzantine. Sau khi được "thăng cấp" quý
tộc, Theodore kết hôn với vua La Mã Justinian. Lúc đó nàng mới 16 tuổi.
Theodore cùng chấp chính với Justinian trong tư cách hoàng hậu. Nàng
được ghi nhận là một nữ hoàng quyền lực và đầy dục vọng. Cho dù các sử
gia không tiếc lời bình luận về tính dâm đãng của nàng, nhưng họ cũng
phải thừa nhận năng lực của Theodore trong vai trò phụ tá Justinian.
Như vậy, trong đời sống tình ái, người La Mã đã rất coi trọng và tôn
vinh khoái lạc. Nhưng họ lại lơ đãng một nhiệm vụ quan trọng, đó là "duy
trì nòi giống". Một trong những nguyên nhân đẩy La Mã đến chỗ suy vong
là hiện tượng giảm thiểu nhân khẩu một cách nghiêm trọng. Vì thế trong
khoảng năm thứ 18 đến năm thứ 9 trước CN, đại đế Augustus (năm 63 trước
CN - 14) phải ban bố pháp lệnh mới, quy định quả phụ phải tái giá trong
vòng hai năm sau ngày chồng mất. Bất kể ai ly hôn, đều phải đi bước nữa
trong thời hạn 18 tháng. Đàn ông không kết hôn, không được thừa kế tài
sản. Vợ chồng không có con chỉ được hưởng một nửa di sản của cha ông.
Pháp lệnh mới cũng phóng khoáng hơn, cho phép người không cùng giai cấp
có thể kết hôn. Người tự do và các nô lệ đã được trả tự do cũng có thể
thành vợ chồng. Hơn nữa, nguời đông con sẽ được tưởng thưởng.
Nhưng pháp lệnh của Augustus không đạt được hiệu quả mong muốn vì chủ
nghĩa hưởng lạc đã ăn sâu vào đời sống người La Mã. Nhiều người rất sợ
có con, và họ dùng biện pháp tránh thai. Mặt khác, dân số La Mã giảm
thiểu còn có một nguyên nhân căn bản nữa, đó là đại đa số đàn ông La Mã
mất khả năng có con, và phụ nữ mắc chứng vô sinh. Có thể kể 3 nguyên
nhân chính sau:
Một là ẩm tửu quá độ. Rượu có thể kích thích tính dục, nhưng lại chế ngự
khả năng sinh sản. Một điều tra mới nhất cho thấy, trong 14.000 người
nghiện rượu nặng, có tới 1.400 người hoàn toàn mất khả năng sinh con.
Người La Mã nổi tiếng là dân tộc "túng tửu cuồng hoan", nhiều người đàn
ông có thói quen uống rượu tại nhà tắm công cộng từ trưa hôm trước đến
tận ngày hôm sau.
Hai là tắm gội quá mức. Nhà tắm công cộng La Mã nổi tiếng không phải là
nơi tắm đơn thuần mà còn là không gian giao tiếp xã hội. Đàn ông La Mã
thường có mặt hàng ngày tại địa điểm này, và đôi khi họ tắm từ nửa ngày
đến... cả ngày. Nghiên cứu cho thấy, việc ngâm mình quá lâu trong nước
nóng làm hạn chế việc sản sinh tinh trùng, ảnh hưởng đến khả năng sinh
nở. Nhiệt độ bình thường của dịch hoàn thấp hơn thân nhiệt và các bộ
phận khác trong cơ thể, trong khi nhiệt độ nước ở nhà tắm La Mã luôn
luôn duy trì ở khoảng 43 độ C, nên dịch hoàn bị ảnh hưởng, dẫn tới nhiều
trường hợp vô sinh ở đàn ông.
Ba là nhiễm độc chì mạn tính. Theo nghiên cứu của một nhà xã hội học Mỹ,
người La Mã bị chứng nhiễm độc này khiến đàn ông không có con, còn phụ
nữ thường đẻ non hoặc thai nhi chết khi vừa lọt lòng. Nguyên do là người
La Mã thường sử dụng ống dẫn nước, ly tách, nồi niêu bằng chì. Về phía
phụ nữ, họ dùng quá nhiều mỹ phẩm pha bột chì nên rất dễ nhiễm độc.
Vào thời kỳ cuối, do ngâm mình quá lâu trong nước nóng và bị nhiễm độc
chì, dân số La Mã giảm đáng kể. Mặt khác, vì sa đà quá đáng vào chuyện
tình dục, họ hoàn toàn mất nhuệ khí, thiếu vũ dũng.
